Ontkennen dat hij ‘gillend rijk’ wilde worden heeft voor Van Lienden nu weinig zin meer

„We gaan gewoon die shit naar Nederland halen en worden alle vier miljonair. […] In ieder geval is één eis dat we alle vier gillend rijk worden. […] Ik ga dit echt serieus voor geen goud vrijwillig doen.”

De bandopnamen die woensdag via de Volkskrant naar buiten kwamen, laten weinig aan de verbeelding over: Sywert van Lienden en zijn zakenpartners waren eropuit miljoenen euro’s over te houden aan hun mondkapjesdeal met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS).

Van Lienden deed zijn uitspraken op 12 april 2020 tijdens een interne bespreking van zijn stichting Hulptroepen Alliantie, daags voordat hij voor het eerst zou onderhandelen met toenmalig minister voor Medische Zorg Martin van Rijn. In een reactie op Twitter bevestigde hij woensdag de authenticiteit van de opnamen.

Op 22 april 2020 kreeg Van Lienden van VWS opdracht 40 miljoen mondkapjes te leveren, voor ruim 100 miljoen euro. Aan de transactie hielden Van Lienden en zijn zakenpartners Bernd Damme en Camille van Gestel ruim 28 miljoen euro over.

Tegenover de buitenwereld beweerde Van Lienden altijd dat hij met zijn stichting „om niet” werkte. Dat de miljoenentransactie met VWS werd uitgevoerd via een aparte commerciële bv, Relief Goods Alliance, in plaats van via de stichting, gebeurde volgens hem op aandringen van VWS. Van misleiding zou daarom geen sprake zijn geweest.

Van die verdediging blijft na de uitgelekte bandopnamen weinig over. Eerder bleek dat Van Lienden en zijn partners op 9 april, drie dagen voor de onderhandelingen met VWS begonnen, de oprichting van hun commerciële bv in gang zetten. Op 10 april stuurde Van Lienden bewust een reeks kritische tweets over het inkoopbeleid van het ministerie, naar eigen zeggen om „een politiek deurtje te openen”. De politiek assistent van Hugo de Jonge (destijds minister van VWS, CDA) nam direct daarna contact met hem op.

Vierde betrokkene

De opnamen van het interne gesprek op 12 april zijn met het Openbaar Ministerie gedeeld door een vierde toenmalige betrokkene, Saskia van Huijgevoort. Zij stapte enkele dagen later uit het initiatief. Uit de tapes blijkt dat Van Lienden, Damme en Van Gestel zich zeer bewust waren van de gevoeligheid van hun operatie. Het voorstel dat ze diezelfde dag aan VWS stuurden, was volledig opgemaakt volgens de stijl van de stichting Hulptroepen. Slechts in een bijzin maakten ze gewag van een „nieuw op te richten entiteit” die „separaat gefinancierd” zou worden.

Van Huijgevoort moest volgens Van Lienden daarom „absoluut” haar „waffel” houden over het commerciële karakter van hun plan, zo noteert de Volkskrant. En na ontvangst van het geld moesten ze vooral niet opvallen: „Geen nieuwe auto, geen nieuwe huizen, geen nieuwe kleren”, aldus Van Lienden.

De vastgelegde uitspraken lijken belastend materiaal te vormen in het lopende strafrechtelijk onderzoek. Justitie verdenkt het drietal van oplichting, verduistering en witwassen. Het onderzoek richt zich onder meer op de vraag of de eigen Hulptroepen-medewerkers zijn misleid. Uitzendbureau Randstad deed vorig jaar aangifte namens vijftien medewerkers die stelden nooit iets te hebben geweten van commerciële activiteiten.

In hoeverre andere klanten dan de overheid door het drietal misleid zijn, is ook een belangrijke vraag voor justitie. Uit onderzoek van Follow the Money bleek dat nog honderden klanten facturen kregen van het commerciële Relief Goods Alliance, terwijl ze zaken dachten te doen met non-profitstichting Hulptroepen Alliantie. Behalve mondkapjes verkochten Van Lienden en zijn partners ook sneltesten.

Lees ook: Mondkapjesaffaire berust op ‘nationaal misverstand’, betoogt Van Lienden voor de rechter

‘Risico-opslag’

Meest cruciaal blijft de vraag in hoeverre de top van VWS nu precies door het drietal misleid is. De destijds verantwoordelijke minister Martin van Rijn en de betrokken topambtenaar Bas van den Dungen hebben altijd verklaard dat ze niet wisten van Van Liendens commerciële motieven. Een andere topambtenaar, Mark Frequin, stemde naar eigen zeggen in april 2020 „vrij droogkloterig” in met de deal. Daarbij was hem duidelijk dat Van Lienden en partners een „risico-opslag” van 20 procent rekenden, zonder daarbij enig ondernemersrisico te lopen – VWS financierde de bestellingen volledig vooraf. Over wat ze met een eventuele winst zouden doen, maakte het drietal voor zover bekend geen afspraken met het ministerie.

Onderzoek dat bureau Deloitte in opdracht van VWS uitvoert, moet meer licht werpen op de besluitvorming bij het ministerie voorafgaand aan de deal. Dit onderzoek, dat meer dan een jaar in beslag nam en miljoenen euro’s kostte, is zo goed als klaar. Minister Conny Helder (Langdurige Zorg en Sport, VVD) liet weten dat het rapport uiterlijk vrijdag naar de Tweede Kamer wordt gestuurd.

In zijn reactie op Twitter stelde Van Lienden woensdag dat de uitgelekte bandopnamen niet het hele verhaal vertellen. De volledige opname komt volgens hem in het Deloitte-rapport aan bod. „Uit dit 3u15 min durende gesprek en de dagen erna blijkt een andere intentie en strekking. Na publicatie zal ik verder reageren.”