Mexico worstelt met steeds grotere bergen stinkend zeewier op zijn kust

Wie is het? Het Duitse stelletje dat zich met een selfiestick vereeuwigt in de branding van de azuurblauwe zee? Een van de mariachi’s die met hun tuba, accordeon en gitaren door het poederzand ploegen om verzoeknummers te spelen voor de toeristen op hun strandbedjes? Of misschien een van de pelikanen die na het verschalken van een visje kalm liggen te dobberen op de golfslag van de Caribische zee?

Nee, de rotte-eierenlucht die bij vlagen over het strand van de Mexicaanse badplaats Playa del Carmen waait, blijkt afkomstig van de anderhalve meter hoge berg donkerbruin zeewier, even verderop. Drie varianten van dit sargassum, zoals de soortnaam luidt, vormen een ware plaag in het Caribisch gebied. De bruinwieren voeden zich onder meer met alle meststoffen die de mens in steeds grotere aantallen uitstoot: slechts een van de vele bedreigingen voor oceanen, die een eerder deze maand beklonken VN-verdrag voor de ‘volle zee’ moet gaan aanpakken.

De sargassumplaag bewijst dat wat de mens op land doet, effect op de oceanen heeft – en vice versa. Het spoelt sinds enkele jaren in ongebruikelijk grote hoeveelheden aan op de stranden van wel dertig Caribische landen en (ei)landjes. Nergens zijn de hoeveelheden wier echter zo overweldigend als langs de Riviera Maya, zoals Mexico dit deel van zijn kust internationaal aanprijst.

En de schade is niet alleen economisch. Het aanspoelende wier doet de kuststrook razendsnel eroderen en verzwakt het barrièrerif. Het verdwijnen van die schokbrekers maakt het dichtbevolkte gebied veel kwetsbaarder voor orkanen, die door klimaatverandering in kracht toenemen.

Hoofdpijn van het wier harken

Vooralsnog verpest het wier vooral vakanties. Het ontsiert de hagelwitte stranden en als het na twee dagen op land niet is opgeruimd, gaat het verschrikkelijk stinken. Sandra Díaz moet onbedaarlijk lachen als haar gevraagd wordt hoe het wier ruikt, dat ze acht uur per dag, zes dagen per week van het strand schept. „Naar scheten, ja”, beaamt de Mexicaanse tussen twee lachbuien door, terwijl ze met haar collega’s van een korte schaduwpauze geniet.

Ze krijgt weleens hoofdpijn van het lange werken in de zon en van de rotte-eierenstank (waterstofsulfide, H₂S) die vrijkomt bij het harken. Maar, zegt Díaz, het verzekert haar wel van werk. „Het wier blijft maar komen.” Zelfs tijdens de coronapandemie moesten de stranden schoon gehouden worden. „Toen veel andere mensen hun werk verloren, behielden wij ons baantje”, vult een collega aan.

Hotels en toeristenresorts huren legertjes strandvegers in om de massa’s bruinwier te verwijderen, zoals hier bij het Mexicaanse Playa del Carmen. Foto Artur Widak/NurPhoto

Het zeewier zo snel mogelijk opruimen en afvoeren blijft de aanpak die lokale Mexicaanse autoriteiten en ondernemers nog het vaakst kiezen. Dat doen ze nu echter al sinds 2018, het jaar dat voor het eerst echt grote hoeveelheden aanspoelden. Langzaam daalt het besef in dat het wier geen probleem van voorbijgaande aard is, maar juist in heftigheid lijkt toe te nemen. Er wordt daarom gebroed op een andere aanpak: het wier tijdig op zee onderscheppen.

Veel stranden in dit deel van Mexico zijn in de private handen van toeristenresorts, strandclubs en luxehotels. Zij houden die zelf schoon door hele legertjes strandvegers in te zetten. En ook door langs hun stukje van de kust drijvende barrières aan te leggen, lijkend op de slangen die worden uitgerold na olierampen.

Onderscheppen op zee

Het uit vijf luxehotels bestaande Vidanta-resort gaat nog een stap verder. Het heeft sinds twee jaar een zogeheten Sargaboat in de vaart, die het wier met een soort rupsband uit het water vist. Twee hulpbootjes varen af en aan om het naar land te brengen, legt milieumanager Héctor López van Vidanta uit in de jachthaven van Puerto Morelos, waar de Sargaboat aangemeerd ligt.

De hotelgroep bespaart hiermee mankracht, vertelt López op de kade. Moest hij eerst tot wel 120 man personeel met kruiwagens, harken en spades inzetten; nu zijn dat er nog maar twaalf. Het zeewier komt in steeds grotere hoeveelheden en ook steeds vaker buiten het oorspronkelijk seizoen (april-oktober), zegt kapitein Iván Haas. „De zee is loco geworden.”

De zee is loco geworden

Iván Haas kapitein van de Sargaboat

Een deel van het wier gebruikt Vidanta als compost in de eigen tuinen, de rest verkoopt het aan een bedrijf dat het verwerkt tot onder meer kunstleer en emulgators voor make-up. Tegelijkertijd blijft ‘oogsten’ op zee fors duurder dan opruimen op land. De Franse hotelketen kan de boten betalen, omdat zijn gasten ook een kamerprijs van honderden euro’s per nacht ophoesten. „Maar het is zeker niet voor iedereen een optie”, beaamt manager López.

Afkalvende kust

Het zou om meerdere redenen wel wenselijk zijn sargassum op grotere schaal reeds op zee te onderscheppen, stelt mariene bioloog Brigit van Tussenbroek. De Nederlandse doet aan de Mexicaanse kust al ruim dertig jaar onderzoek naar het plaatselijke ecosysteem. „Ik werkte eigenlijk altijd aan zeegrassen, maar die verdwijnen en daarom ben ik sargassum gaan doen”, vertelt ze in haar werkkamer op het Instituut voor Studie van de Zee en Limnologie van de Vrije Nationale Universiteit van Mexico (UNAM) in Puerto Morelos.

Drijvend in de branding en vlak voor de kust wordt sargassum wel ‘brown tide’ genoemd. En daar richt het misschien wel de grootste schade aan, somt Van Tussenbroek op: onder de bruine plak verstikt het zeeleven en sterft zeegras af, waardoor de kust nog verder afkalft. „Op een gegeven moment wordt het zoveel, dat je dicht langs de kust zoveel bacteriën hebt zitten, dat daar alle zuurstof uit het water verdwijnt. Alle algen en grassen, en dieren die niet op tijd weg zijn, gaan dan gewoon dood.” Verder op zee hebben de koralen van het rif te lijden van de stoffen die door rottend sargassum in het water komen.

De kust lijdt bovendien al onder de bloeiende toeristenindustrie. Duinen hebben moeten wijken voor hotels. En bij het opruimen van de tonnen aanspoelend wier, wordt ook veel zand afgevoerd. In een drukke badplaats als Playa del Carmen is het strand op sommige plekken geslonken tot een één meter smal strookje. Strandtenten hebben hun terrassen met zandzakken verstevigd om te zorgen dat meubilair niet wegspoelt in de branding.

Een voorlichtingsbord dat de gemeente aan het strand heeft gezet, noemt „opwarmend water en toenemende vervuiling van de zee” als mogelijke oorzaken van de piek in sargassum. Van Tussenbroek wijst vooral naar die vervuiling: „De temperatuur van de Caribische Zee was altijd al optimaal voor sargassum. Het is vooral een reactie op wat wij verder aan het doen zijn met de wereld: wij pompen er meer CO₂ in, de stromingen veranderen, de winden veranderen en er zitten meer nutriënten in de oceaan.”

Het sargassum is vooral een reactie op wat wij verder aan het doen zijn met de wereld

Brigit van Tussenbroek mariene bioloog

De mens teelt almaar meer vee en bebouwt meer land. Meststoffen als stikstof, fosfor en kalium belanden vervolgens via grote rivieren als de Amazone, Orinoco, Mississippi en Congo in de oceanen. Sargassum is juist gewend in een zeer voedselarm gebied te overleven: een gebied in het subtropische deel van de Atlantische Oceaan, nabij de eilandengroep Bermuda. Van het wier schoten daar altijd al slierten los en zodra die in een voedselrijk gebied belandden, laadden ze zich – als een kameel die in de woestijn een drinkplaats aantreft – snel helemaal vol.

Door het toenemende aantal nutriënten verloopt die groei nu explosief. Van Tussenbroek: „Als de omstandigheden ideaal zijn, goede temperatuur, genoeg nutriënten, alles perfect; dan kan het in vijf of zes dagen in biomassa verdubbelen. Dat is echt ongelooflijk snel.”

Nog geen wonderoplossing

Het sargassum dat Mexico van zijn stranden schept, wordt vaak niet netjes verwerkt. Het belandt op clandestiene stortplaatsen zonder geomembraam (een soort folie), waardoor voedingsstoffen, maar ook zware metalen als arseen en cadmium via de kalkstenen bodem weglekken in het grondwater. Samen met rioolwater, dat veelal zonder tussenkomst van waterzuiveringsinstallaties wordt geloosd, is er zo een onafgebroken stroom nutriënten die weer een nieuwe generatie zeewier voedt.

Om die kringloop te doorbreken, wordt naarstig gezocht naar mogelijkheden om sargassum te verwerken. Ideeën voor commerciële toepassingen zijn er genoeg. Er wordt al biogas van gestookt en grondverbeteraar van gemaakt. Van de cellulose in het wier kunnen schoolschriftjes, schoenen en suikers geproduceerd. Maar één wonderoplossing is er niet.

Omar Vázquez verdient al geld met sargassum. De Mexicaan had altijd een tuiniersbedrijf in Puerto Morelos en raakte zo betrokken bij het schoonmaken van het lokale strand, vertelt hij op zijn bedrijf aan de snelweg naar het havenplaatsje. Sinds enkele jaren maakt hij bouwblokken van het wier, zogenoemde Sargablocks, die bestaan uit een mengsel van sargassum en adobe. Op zijn terrein staat de eerste proefwoning die hij ermee bouwde, vernoemd naar zijn moeder, Casa Angelita.

Vázquez levert zijn blokken inmiddels aan verschillende partijen, maar hoeft er niet rijk van te worden. Hij sprak al wel met meerdere grotere bedrijven. En die hadden, zegt Vázquez, soms al dollartekens in de ogen bij het idee sargassum te recyclen tot blokken. „Maar die ondernemers stuiten op onwil bij lokale autoriteiten, die vrezen dat een bedrijf rijk wordt van het wier dat zij hebben laten opruimen. Zo schiet het niet op.”

Bruin tij, gouden kansen

Opvangen op zee zou ook om die reden dé oplossing zijn, maar blijft kostbaar, legt Dennis Jimenez uit. De Fransman woont al jaren in Mexico en is naast zeezeiler ook botenbouwer en ontwikkelde de Sargaboat. Hij kreeg het idee hiervoor, toen hij met zijn vrouw per catamaran zeilend de Atlantische Oceaan overstak en zag hoeveel overlast sargassum oplevert in het hele Caribische gebied. „Echt overal hebben ze er last van”, vertelt het echtpaar bij een ontbijt in de grote toeristenstad Cancún.

Het Vidanta-resort in Playa del Carmen heeft een ‘Sargaboat’ in de vaart om het wier al op zee te onderscheppen. Dat wordt dan onder meer gebruikt als compost. Foto Merijn de Waal

Op zee oogsten is mede nog zo duur, omdat sargassum voor 90 procent uit water bestaat. Het maakt nat wier aan land brengen zwaar (lees: kostbaar) terwijl, zodra het op land uitdroogt, er maar een tiende van de oorspronkelijke massa overblijft. Jimenez’ bedrijf The Ocean Cleaner heeft zijn uitvinding tot nu toe alleen aan hotelresort Vidanta kunnen verkopen, vertelt hij enigszins beteuterd.

Bioloog Van Tussenbroek stelde in 2020 met Caribische collega’s een gids samen, die alle bestaande commerciële doeleinden voor sargassum in kaart bracht. Bijna allemaal zitten ze nog in de pilot of experimentele fase, maar ze blijft geloven dat op zee onderscheppen de beste optie is. En dat dit rendabel kan worden, als er een hele keten van toepassingen voor geoogst wier komt.

Hoewel in Mexico en in de rest van de Cariben het wier nu nog als vervelende plaag wordt gezien, kan het ‘bruine tij’ juist ‘gouden kansen’ bieden, concludeerde ook Wageningen University in 2021 in een studie. Sargassum neemt veel CO₂ en voedingsstoffen op en zet die om in biomassa. „Het enige wat wij moeten doen, is die biomassa uit de oceaan halen”, zegt Van Tussenbroek. „Dan gaan al die nutriënten niet terug de zee in. En we moeten iets doen waardoor die CO₂ niet meer de lucht in gaat.”

Zeker als olieland Mexico zou beslissen om alsnog mee te gaan doen aan de internationale handel in koolstofkredieten, is dat „win-win”, zegt ze. „Dan helpen we het klimaat én maken we de oceanen schoon.”

Lees ook deze reportage over sargassum op St. Eustatius

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 11 maart 2023