Inspectiemissie biedt hoop op rust rond kerncentrale van Zaporizja

Bereiken ze de kerncentrale of niet? Dat was woensdag de belangrijkste vraag voor iedereen die zich zorgen maakt over de veiligheid van de grootste kerncentrale van Europa. De veertienkoppige delegatie van het Internationaal Atoom Energie Agentschap (IAEA) vertrok woensdagochtend vroeg uit Kiev. ’s Middags bereikte het konvooi met SUV’s de zuidelijke stad Zaporizja, naamgever van de kerncentrale. Hemelsbreed is de afstand tussen Zaporizja en Enerhodar, het stadje waar de kerncentrale ligt, 52 kilometer. Over de weg is het echter 122 kilometer, vanwege de verbreding van de rivier Dnjepr tussen beide plaatsen. In Zaporizja zijn al jodiumtabletten uitgedeeld.

Dat de ‘IAEA Support and Assistance Mission to Zaporizhzhya’ (ISAMZ) dichtbij de bestemming is, is al een overwinning op zich. Er gingen maanden van moeizame onderhandelingen tussen de VN-instelling, Rusland en Oekraïne aan vooraf. De laatste weken staan ‘Zaporizja’ en de dreiging van een nucleaire ramp steevast op de agenda van overleg tussen wereldleiders. Een ontmoeting tussen António Guterres, secretaris-generaal van de VN, de Turkse president Erdogan en de Oekraïense president Zelensky op 18 augustus in Lviv zorgde waarschijnlijk voor een doorbraak.

Probleem is dat Enerhodar, inclusief centrale, sinds maart in Russische handen is. Wie van Zaporizja naar de centrale wil, moet het front oversteken. Dat is zelfs voor de IAEA, vertrouwd met inspectiemissies in Iran en Noord-Korea, een uitzonderlijke situatie. Russische toestemming voor de missie impliceert Oekraïense erkenning dat het gebied Russisch is. Beide landen moesten de veiligheid van de missie garanderen. Deze week kwam daar ook nog het Oekraïense offensief in de naastgelegen regio Cherson bij, met extra kans op beschietingen en vernielde infrastructuur.

Onderdeel van het diplomatieke steekspel dat aan de missie vooraf ging, is dat de leden afkomstig moesten zijn uit landen die ‘neutraal’ zijn in de oorlog in Oekraïne. Er zijn geen Britse of Amerikaanse deelnemers. Het weerhield de Russische parlementariër Michail Deljagin er niet van om op de staatstv te zeggen dat hij vreesde dat Poolse en Litouwse delegatieleden mijnen zouden achterlaten in de kerncentrale.

De verwachtingen voor de missie zijn hooggespannen. Omdat er al zo lang wordt uitgekeken naar onafhankelijke waarnemers, is er de hoop dat zij de crisis rond een kerncentrale in oorlogsgebied gaan oplossen. Bij het vertrek uit Kiev temperde IAEA-chef Rafael Grossi de verwachtingen. Grossi: „We hebben een zeer belangrijke taak uit te voeren: de werkelijke situatie inschatten en zo goed mogelijk helpen om de situatie te stabiliseren.”

De delegatie van het IAEA moet het front oversteken om bij de kerncentrale te komen

Oekraïense bestuurders verwachten dat de IAEA concludeert dat Rusland zich moet terugtrekken uit het gebied rond de centrale en dat er een gedemilitariseerde zone moet komen. Kremlin-woordvoerder Dmitri Peskov zei maandag dat daar geen sprake van kan zijn. Rusland denkt dat de inspectie één dag duurt, IAEA en Oekraïne denken dat er meer tijd nodig is.

De kerncentrale in Enerhodar werd op 4 maart veroverd door het Russische leger, na beschietingen die de wereld verbijsterden. Sindsdien beschuldigen Rusland en Oekraïne elkaar van aanvallen op de centrale. Van de elfduizend Oekraïense werknemers zijn er negenduizend gebleven, die er nog steeds werken.

Werknemer doodgeslagen

Hun omstandigheden zijn vreselijk, melden Petro Kotin, directeur van het nationale energiebedrijf Energoatom, en Dmytro Orlov, de burgemeester in ballingschap van Enerhodar, de twee belangrijkste bronnen voor de situatie in de centrale. In juli werd een werknemer doodgeslagen door de Russische bezetters. Tweehonderd werknemers worden gevangen gehouden.

Satellietbeelden en drone-opnamen laten zien dat Russische militaire voertuigen staan opgesteld onder loopbruggen. Sinds een Oekraïense drone-aanval op 22 juli, bevestigd door het Oekraïense ministerie van Defensie, staan twintig Russische vrachtwagens in twee turbinehallen, naast de reactoren. Dat is een dubbel risico, volgens Kotin. Ze verhinderen de toegang van de brandweer en kunnen zelf in brand vliegen.

Het grootste risico is echter uitval van de stroomtoevoer, waardoor koelwater niet meer wordt rondgepompt. Zonder koeling is de centrale slechts 90 minuten veilig. Begrijpelijk dus dat er vorige week internationale paniek ontstond toen de laatste externe elektriciteitsleiding uitviel en de centrale van het stroomnet werd losgekoppeld. Dieselgeneratoren zorgden tijdelijk voor de stroomtoevoer.

Lees ook: Uitvallen van koeling is een van grootste gevaren in kerncentrale Zaporizja

Een paar dagen voordat dat gebeurde zei Petro Kotin tegen de Britse krant The Guardian dat hij vreest dat de Russen met opzet de stroomtoevoer beschadigen. De noodsituatie die daardoor ontstaat zouden ze willen gebruiken als rechtvaardiging om de kerncentrale over te zetten van het Oekraïense naar het Russische stroomnet op de Krim. Zo’n riskante switch is nu wat experts het meeste vrezen.