Hoe in Venetië fysiek en virtueel in elkaar kunnen overvloeien

Zelfverdediging met een virtualreality-headset op. Het blijkt geen sinecure. Het zweet druipt via het schuimrubber alsnog over mijn wangen. Sinds het filmfestival van Venetië zes jaar geleden met een eigen competitie voor VR-producties begon, is ‘Venice Immersive’ wereldwijd uitgegroeid tot de belangrijkste etalage voor allerlei soorten producties die onder de noemer XR – Extended Reality – vallen.

Dat kan van alles zijn. Bijvoorbeeld filmische werelden in een virtuele ruimte waarvoor je een headset nodig hebt en waar echte geuren aan worden toegevoegd. Zoals in het op het leven van Gabrielle – Coco – Chanel gebaseerde Rencontre(s). Of iets met hapjes, zoals aan de virtuele eettafel van multiplayer-ervaring Okawari. Best spannend als iemand iets in je mond stopt zonder dat je kan zien wat. Tegelijkertijd in de fysieke, zintuigelijke en in een virtuele werkelijkheid zijn, kan zowel bewustzijnsverruimend als licht vervreemdend werken. Hoe smaakt eigenlijk een geanimeerde delicatesse? Hoe werken ogen, neus en mond samen?

Zelfverdediging

Hoe fysiek en virtueel in elkaar kunnen overvloeien heb ik net ervaren in Fight Back van Celine Tricart waarin je onder het mom van een potje boksen met schaduwen allerlei zelfverdedigingstrucs leert en de verhalen hoort van vrouwen uit vijf werelddelen die voor zichzelf leerden opkomen, zoals de zogeheten karate-oma’s uit Nairobi. Tricart is een ervaren VR-maker. Net als in haar in 2019 in Venetië bekroonde vluchtelingenfilm The Key kiest zij een abstracte vorm, die pas aan het einde al z’n geheimen onthult. En dan is het alweer voetjes van de vloer in de enerverende multimediamix van dans en mode zoals de live-ervaring van DAZZLE: A Re-Assembly of Bodies. Natuurlijk zijn er voldoende VR-ervaringen die vooral passief zijn. Maar immersief betekent steeds vaker ook een of andere vorm van interactiviteit.

Twee opvallende Nederlandse projecten zijn er ook. De virtualreality-opera Eurydice, een afdaling in de onderwereld van Celine Daemen, is geselecteerd voor de competitie. In deze feministische versie van de klassieke mythe over Orpheus die zijn geliefde uit de onderwereld gaat ophalen krijgt Eurydice voor het eerst een stem. Vijfentwintig minuten lang dool je door een beeldschone en beangstigende onderwereld in het spoor van Eurydice, een doolhof van lichtgevende stofdeeltjes die alles transparant maken, die op je bewegingen reageren en zo eindeloze mogelijkheden tot verdwalen geven.

Het Nederlandse ontwerpbureau Monobanda (eerder waren zij betrokken bij Maartje Nevejans multimediaproject over absence-epilepsie Ik ben er even niet) neemt deel aan het marktprogramma. Hun Soulpaint brengt kunst en medische wetenschap samen door de deelnemers pijnervaringen en emoties te laten schilderen op een virtueel lichaam.

Metaversum

Zowel dat ruimtelijke als het meer therapeutische element worden steeds belangrijker in digitale immersieve kunst. Na twee jaar pandemie zagen programmeurs Michel Reilhac en Liz Rosenthal dat de grootste innovaties op dit moment plaatsvinden op het gebied van het bouwen van virtuele werelden en wat wel het ‘Metaversum’ wordt genoemd, een netwerk van aan elkaar gekoppelde virtuele 3D-ruimtes. „Een buzzwoord”, aldus Rosenthal, „een 3D-versie van het internet, waar tijdens de pandemie enorm is geëxperimenteerd met digitale ruimtes en allerlei nieuwe soorten avatars. Op dit moment zit daar geen verdienmodel achter. Het zijn mensen uit de gamingwereld, de architectuur, medisch onderzoek, design die zichzelf niet per se als filmmakers of kunstenaars zien, maar gebruik maken van VR en digitale media in hun beroepspraktijk en via creatief experiment die praktische toepassingen innoveren. Zij zijn de Eisensteins en de Alice Guy’s van onze tijd, om maar twee filmpioniers van 100 jaar geleden te noemen.” De duistere hoekjes van het Metaversum worden verkend in het voor de nieuwe competitiesectie Worlds geselecteerde zowel digi-kritische als satirische Uncanny Alley.

Een grote vraag voor de toekomst is wat manieren kunnen zijn om al die verschillende vormen van digitale immersieve werken te presenteren, ervaren en distribueren. De Nederlandse distributeur Babette Wijntjes presenteert dit weekend in Venetië een pilot voor VR-projecten in de Nederlandse filmtheaters. Daarmee neemt Nederland na de digitalisering van de filmtheaters en de onlinevertoningsmogelijkheden voor artfilms via platform Picl alweer een pioniersrol in.