Franse reddingswerkers maken zich op voor meer ongelukken in uitgedroogde bergen

Het gerinkel van een vaste telefoon is het startschot. Het tiental mannen in het wat scoutingclubachtige kantoor van het Peloton de Gendarmerie de Haute Montagne (PGHM) in het Oost-Franse Le Versoud springt op en kijkt naar de telefonist. Die spreekt enkele woorden in het grijze toestel en voert informatie in op een computer. Niet veel later verschijnt op een groot beeldscherm wat er aan de hand is: het is 14.03 uur en een F61 (een vrouw van 61 jaar oud) heeft haar pols gebroken tijdens een ‘rando péd’ (randonnée pédestre, een wandeltocht) bij een bergpas zo’n vijftig kilometer verder op.

Meteen hangt er adrenaline in de lucht, maar dat lijkt reddingswerker Jean-Sébastien, een veertiger met een volle bos zwart haar, niet te beïnvloeden. Rustig doet hij een klimgordel om, een geel hesje aan en een blauwe helm op voordat hij met zijn eveneens zeer kalme collega Éric met de auto naar de nabijgelegen hangar rijdt (zoals bij Franse militairen gebruikelijk is, mogen zij niet bij achternaam genoemd worden in de krant).

Een karretje met daarop twee grote tassen met touwen, zwachtels en andere benodigdheden staat al klaar voor een rood-gele helikopter. Jean-Sébastien en Éric plaatsen ze in de ruime cabine van het vliegtuig terwijl de rotoren met een enorm kabaal koude berglucht rondduwen. Ze schreeuwen nog wat naar elkaar voor ze instappen en – tak-tak-tak-tak-tak – wegvliegen in de richting van een grijs-groen gebergte.

Lees ook: Écht goed voorbereid wandelen – hoe doe je dat?

De rust van de reddingswerkers komt voort uit hun gemak met de situatie die ze al talloze keren hebben meegemaakt, vertelt commandant Rémi Pelisson die als hoofd van het peloton wél zijn achternaam mag delen. „De meeste mensen in nood die bellen zijn wandelaars, de meeste telefoontjes krijgen we tussen 13.00 en 18.00 uur en in 90 procent van de gevallen zetten we een helikopter in.” Niets nieuws, dus – en ‘F61’ is niet ernstig gewond dus grote haast is niet geboden.

Ook zijn de mannen blij dat ze iets kunnen doen: het is de eerste keer dat de secouristes van deze afdeling van de PGHM deze frisse maandag worden opgeroepen. Daarvoor lag Jean-Sébastien op een bank in de lunchruimte een KitKat te eten en een kookprogramma te kijken. Éric hield aan de houten toog vurige betogen over thema’s als drugsbeleid, overbevolking en klimaatverandering. Pélisson noemt hem achter zijn rug gekscherend ‘die groene’.

Terugkeer naar de natuur

Het is de stilte na de storm: de drukke zomer is voorbij. „In juli en augustus kregen we soms wel 25 meldingen per dag”, vertelt Pélisson, een man met een strak kapsel, priemende blauwe ogen en lachje om zijn lippen. „Dan is het echt lopendebandwerk en kan de piloot nauwelijks even rusten.” Dit soort drukke dagen is sinds een aantal jaar normaal. „Sinds een jaar of tien zien we een continue toename van het aantal mensen dat de bergen intrekt, waarmee ook het aantal ongelukken toeneemt.”

Deze trend is ook op nationaal niveau te zien: sinds 2013 is het aantal reddingsacties in de bergen volgens cijfers van het Nationale Observatiesysteem voor Veiligheid in de Bergen (SNOSM) toegenomen van een kleine 6.600 tot 7.600 à 8.000 per jaar. De grootste stijging is te zien bij wandelaars: in 2019 werden bijna 4.000 wandelaars gered; tegenover minder dan 2.800 in 2013. De cijfers van 2020 (een daling) en 2021 (een forse toename) zijn minder representatief omdat de coronacrisis grote invloed had. Op basis van voorlopige cijfers over 2022 lijkt de trend door te zetten.

In 2019 werden bijna 4.000 wandelaars gered; tegenover minder dan 2.800 in 2013

„Er is een terugkeer naar de natuur gaande”, zegt Ludovic Richard van het SNOSM telefonisch. Pélisson stelt dat „sinds het begin van de eeuw meer bourgeois uit steden als Parijs de bergen ontdekken”. Volgens Richard speelt hierbij mee dat het steeds warmer wordt op aarde. „We zien ieder jaar een direct verband tussen hoge temperaturen en het aantal mensen in de bergen. De gebergten, met hun lagere temperaturen en verfrissende meren, zijn een toevluchtsoord tijdens hittegolven.” Hij verwacht dan ook dat de komende decennia het aantal bezoekers zal blijven toenemen.

Lees ook: De grote versnelling: hoe de ene crisis de volgende aanjaagt

Pélisson zegt dat twintig jaar geleden stedelingen vooral de bergen introkken onder begeleiding van een gids. „Maar tegenwoordig zoeken mensen gewoon wat informatie op internet op en gaan ze op eigen gelegenheid.” Dit leidt in de zes gebergtes rond Le Versoud waar Pélissons peloton actief is niet per se tot meer reddingsacties, maar wel tot een ander soort telefoontjes. „Mensen bellen omdat ze vermoeid zijn, honger hebben, of omdat het donker wordt maar ze nog lang moeten lopen, maar ze zijn niet écht in gevaar.” In zo’n geval wordt meestal verteld dat ze op eigen gelegenheid moeten doorgaan, of een nacht in de bergen moeten doorbrengen. „Dan ontdekken Parijzenaren voor het eerst het echte leven”, zegt Pélisson met een schamper lachje. „Hoe het voelt om het écht koud te hebben, of honger te voelen.”

Verandering al gaande

De commandant verwacht de komende jaren meer veranderingen. „Door de toenemende droogte zullen gebergten minder stabiel worden en zullen waterstromen zich anders gaan gedragen. En door het smelten van de permafrost, neemt het risico op lawines toe”, somt hij op. De eerste aanpassingen zijn er al: een nabijgelegen opvangcentrum van de PGHM is laatst verplaatst omdat de berg waarop dat stond instabiel was geworden.

Ludovic Richard van het SNOSM voegt toe dat deze extreem droge zomer meer ongelukken door losliggende stenen plaatsvonden in de Franse bergen. En door de warme en veranderlijke luchtstromen tijdens de opeenvolgende hittegolven waren er meer ongelukken met parapentes (149 ten opzichte van 100 in 2019). Vanwege losgeraakte stenen door de droogte zijn bovendien talloze wandel- en klimroutes afgesloten, zien beide mannen. Richard: „Van de honderd mooiste routes in het gebergte van de Mont Blanc, is meer dan de helft inmiddels niet meer toegankelijk.”

Hoe het werk van secouristes als Jean-Sébastien en Éric er over vijftig of honderd jaar uit zal zien, kan Pélisson nog niet schetsen. „We kunnen draaiboeken maken en ons zo goed mogelijk voorbereiden op veranderingen en eventuele catastrofes, maar wat er precíés zal gebeuren weet je niet. Het enige wat zeker is, is dat klimaatverandering ons werk sterk gaat veranderen.” Hij benadrukt dat de PGHM zich tot dusver redt, mede doordat de door belastinggeld betaalde reddingsdiensten in Frankrijk goed in elkaar steken en nauw samenwerken met de brandweer en de politie. Richard voegt toe dat ze niet alleen zijn: „Ook gidsen en begeleiders zien hun omgeving veranderen en passen zich aan.”