Het was een bitterzoete overwinning voor Oekraïne en een maar ternauwernood afgewende blamage voor de Europese Unie. Kyiv kan opnieuw een belangrijke stap zetten op weg naar EU-lidmaatschap, maar op onmisbare financiële steun moet het door oorlog ontwrichte land wachten tot begin volgend jaar.
De Europese regeringsleiders kwamen donderdagavond overeen de weg vrij te maken voor toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië. Georgië kreeg formeel de status kandidaat-lid en ook Bosnië en Herzegovina schoof een (klein) stapje dichter naar het lidmaatschap. Het was een belangrijke symbolische beslissing, zeker voor Oekraïne, maar het is slechts één van tientallen horden die het land de komende vijf tot tien jaar moet nemen om daadwerkelijk lid te worden.
De euforie – Zelensky sprak van „een overwinning die motiveert, inspireert en versterkt” – werd luttele uren later al overschaduwd, toen een voorstel om Oekraïne de komende vier jaar te steunen met 50 miljard euro, het niet haalde. Europese leiders putten zich de volgende dag uit in troostende taal, om te benadrukken dat het geld er heus snel aankomt.
Teleurstelling
„Oekraïne zal niet zonder steun achterblijven”, benadrukte de Estse premier Kaja Kallas. „Het is niet zo dat Oekraïne nu meteen zonder geld zit”, aldus premier Rutte. Maar de teleurstelling was voor Oekraïne niettemin groot. Temeer omdat het debacle nog eens toonde hoezeer de steun voor het land onderdeel is geworden van politieke koehandel – niet alleen in Europa, maar ook in de Verenigde Staten.
Lees ook In de sneeuw wachten op westerse munitie. ‘Als we schieten, voelen we ons nuttig’
Op de EU-top draaide het om twee mannen. Om Viktor Orbán, premier van het kleine Hongarije, enfant-terrible onder de regeringsleiders, die alle steun aan Oekraïne wil blokkeren. En om Olaf Scholz, de stugge leider van powerhouse Duitsland, die geplaagd wordt door grote begrotingsproblemen thuis en die in het Europees beraad nog niet de statuur heeft opgebouwd van zijn voorganger Angela Merkel, die jarenlang het spel tussen de regeringsleiders domineerde.
Orbán had zich wekenlang verzet tegen EU-steun voor Oekraïne en daarvoor zoveel wisselende argumenten aangedragen dat de overige leiders aan de vooravond van de top niet zeker wisten wat hij nu echt wilde. Hoe kon Orbán overgehaald worden? Kon hij na zoveel publiek verzet überhaupt nog van standpunt veranderen zonder af te gaan voor eigen publiek?
Kopje koffie
Na uren waarin de Hongaar het van collega-leiders flink te verduren kreeg, bood Scholz een uitweg. Hij stelde Orbán voor om even een kopje koffie te gaan drinken. Terwijl hij niet in de zaal was namen de overige 26 leiders de beslissing om toetredingsonderhandelingen te openen – met medeweten van Orbán. Volgens de Nederlandse kenner van de Europese toppen, journalist Jan Werts, is deze truc nooit eerder toegepast. Scholz, zou de methode geleerd hebben in zijn tijd bij de Jonge Socialisten.
Vervolgens probeerden de regeringsleiders Orbán te overtuigen akkoord te gaan met begrotingssteun voor Oekraïne. Het geld, 17 miljard in giften en 33 miljard in leningen, zou via de Europese meerjarenbegroting moeten lopen, die daartoe tussentijds verhoogd moet worden. Maar Orbán ging niet door de knieën, ook niet nadat de overige 26 landen het eens waren over de begroting – überhaupt al een Herculesklus.
In de nacht van donderdag op vrijdag gaven ze het op. In januari willen de regeringsleiders elkaar weer spreken. De hoop is dat een afkoelingspauze het voor Orbán makkelijker zal maken straks wel akkoord te gaan.
Lees ook ‘Rusland blijft ondanks enorme verliezen aanvallen in Oekraïne, vooral om twijfels over steun in het Westen te voeden’
Mocht dat niet lukken, dan zijn er alternatieve oplossingen. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen zei te zullen „garanderen dat wat er volgende maand ook gebeurt, wij een operationele oplossing klaar hebben liggen.” Zo kunnen de 26 dan een speciaal fonds oprichten buiten de EU-begroting om. Als model voor dat fonds kan de Europese Vredes Faciliteit dienen, een potje waaruit de wapenleveranties aan Oekraïne betaald worden en dat ook buiten de begroting staat. Inleg in dat fonds is gebaseerd op de omvang van de landen, de bijdrage van het kleine Hongarije kan in zo’n fonds eenvoudig gemist worden. Premier Rutte zei na afloop van de top dat een oplossing met 27 landen, nog steeds de voorkeur verdient. „Mijn inschatting is dat we eruit kunnen komen.”
Von der Leyen benadrukte bovendien dat Oekraïne de komende week nog 1,5 miljard krijgt uitgekeerd uit een oud steunpakket, waardoor een „kleine maar noodzakelijke brug” naar volgend jaar wordt gelegd. Het illustreert hoe krap de marges voor Oekraïne worden.
Washington
De hele wereld hield donderdag de beraadslagingen rond het Brusselse Schumanplein in de gaten. Blijft de westerse steun voor Oekraïne overeind?
Naast de strubbelingen in Brussel, kampt Oekraïne ook met moeilijkheden bij die andere onmisbare bondgenoot VS. Zelensky begon zijn week daarom in Washington waar hij Republikeinen in het Congres probeerde over te halen een steunpakket van 61,4 miljard dollar dat president Biden op tafel heeft gelegd goed te keuren. De steun voor Oekraïne is onderdeel van een groter pakket waar ook steun voor Israël inzit, evenals geld voor grensbewaking. Een aantal Republikeinen wil méér geld voor de grens en houdt daarom het hele pakket op, sommigen vinden dat er te veel geld naar Oekraïne gaat.
Republikeinen hebben deze week ongetwijfeld goed in de gaten gehouden of de Europeanen wel hún aandeel in de steun voor Oekraïne leveren. Mocht de Amerikaanse steun niet rond komen voor het kerstreces, dan zou dat „het grootste kerstcadeau” voor Poetin zijn, waarschuwde Biden de Republikeinse dwarsliggers.
In Moskou zette president Poetin in zijn jaarlijkse ‘persconferentie’ donderdag de Europese dwarsligger in het zonnetje. Mensen als Viktor Orbán zijn niet pro-Russisch, maar pro-nationaal, zei hij. „Ze beschermen de belangen van hun eigen bevolking”. Zijn woordvoerder prees Hongarije vrijdag nogmaals voor zijn standvastigheid. „Daar zijn we van onder de indruk”.
Premier Rutte hield het erop dat Poetin een behoorlijke tik was uitgedeeld met het besluit de toetredingsonderhandelingen te openen. „Dat is voor hem echt een klap”. Maar de onenigheid over geld blijft voorlopig. Rutte: „Hij weet ook wel dat we dat op een of ander manier wel voor elkaar krijgen.”
Leeslijst
