Deense Grote Biddag op de tocht? ‘Misschien verdwijnt Tweede Pinksterdag ook wel’

Vieren de Denen over vijf maanden nog wel hun Grote Biddag? Als het aan de nieuwe Deense regering ligt niet. Die zegt deze nationale feestdag te willen afschaffen om de economische productiviteit te verhogen en zo meer geld te kunnen besteden aan defensie. „Er is oorlog in Europa en we moeten onze verdediging versterken”, zei premier Mette Frederiksen over het plan. „Daarvoor zal iedereen een beetje meer moeten bijdragen.”

Het plan van de regering in Kopenhagen is vooral economisch gemotiveerd. Toch is het schrappen van een christelijke feestdag niet los te zien van de secularisering in Europa. Nationale feestdagen in Europa hebben, los van nationale bijzonderheden, veelal een christelijke oorsprong – zo ook de Grote Biddag in Denemarken. In 1686 is dit protestantse feest in het leven geroepen toen allerlei kleinere bid- en boetedagen werden afgeschaft. „Dat gebeurde met dezelfde argumenten die we nu horen: minder feestdagen en meer arbeid”, zegt Markus Davidsen, een Deense religiewetenschapper aan de Universiteit Leiden.

Sindsdien hebben alle Denen op de vierde vrijdag na Pasen een extra lang lenteweekend. Het merendeel van de Deense bevolking is lid van de Deense Volkskerk, een protestantse kerk op Lutherse grondslag. Davidsen: „Je hoort in Denemarken lid te zijn van de kerk, dat is onlosmakelijk verbonden met je Deense identiteit, maar weinig mensen geloven echt. Veel Denen worden er enkel gedoopt, doen in de kerk hun belijdenis, worden er gehuwd en begraven.”

Vooral de kerk toont verzet tegen het plan van de regering, omdat ze een logistiek probleem voorziet voor de geloofsbelijdenissen. In de Deense kerk doen jongeren rond hun veertiende belijdenis, in feite een openbare bevestiging van hun geloof. Dat gebeurt vaak op Grote Biddag. Voor de kerk, zegt Davidsen, is het belangrijk dat er zoveel mogelijk jongeren belijdenis doen en daarmee betrokken raken bij de kerk. „Voormalig bisschop Kjeld Holm opperde daarom om eerder Tweede Pinksterdag te schrappen, als dat financieel noodzakelijk is.”

In veel Europese landen, zegt de godsdienstwetenschapper, voelt de meerderheid van de bevolking zich nog steeds verbonden met de protestantse of katholieke kerk. „Daar speelt geen discussie over de vraag of christelijke feestdagen nog wel van deze tijd zijn.”

West-Europa, waar het protestantisme is ontstaan en waar het katholicisme het grootste deel van zijn geschiedenis gevestigd is geweest, is een van de meest seculiere regio’s ter wereld geworden, stelde het Pew Research Center in 2018. Toch identificeerden de meeste Europeanen zich nog als christen. Uitschieters zijn Italië met 80 procent en Portugal met 83 procent.

Nationaal coronafeest

Nederland bleek ook in 2018 al een uitzondering op de regel, met 41 procent die zich als christen identificeerden. Dit komt ook naar voren uit een vorig jaar verschenen rapport van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), waarin wordt geconcludeerd dat Nederland geen gelovig land meer is.

Volgens theoloog en filosoof Gerko Tempelman hebben ook steeds minder Nederlanders een idee wat ze vieren tijdens christelijke feestdagen. Hij pleit voor feestdagen waar veel Nederlanders een connectie mee voelen. Zo sprak Tempelman zich vorig jaar in Het Parool uit voor een nationaal coronafeest.

„Ik vind het een ongelooflijke kans om met elkaar na te denken over zinnige feestdagen”, zegt hij telefonisch. „Ik denk dat het nodig is om in polariserende tijden te kijken naar wat we met elkaar gemeen hebben.” Zo ziet hij de coronacrisis als dé historische gebeurtenis die de Nederlanders samen hebben ervaren. Volgens de theoloog zou de coronacrisis in bijbelse tijden absoluut aanleiding zijn geweest voor een nieuw feest.

„Het is een gemiste kans dat we uiteindelijk niks hebben bedacht na corona”, vindt Tempelman. „Veel mensen denken: waarom een feest over corona? Maar veel feesten gaan juist ook over moeilijke dingen die zijn overgegaan. Nu vieren we met ons allen Kerst, Pasen en Pinksteren, maar niemand weet meer waarom.”

Toch lijkt de ontkerkelijking de christelijke feestdagen niet echt te bedreigen, zegt religiewetenschapper Ernst van den Hemel van het Meertens Instituut, dat zich onder meer bezighoudt met onderzoek en documentatie van cultuur in Nederland. „Sterker nog: bij ontkerkelijking lijken mensen zelfs wat steviger vast te houden aan tradities als feestdagen. Het komt best veel voor dat men zeer allergisch reageert als het er weer eens op lijkt dat een feestdag bedreigd wordt. Mensen gaan misschien niet zo vaak meer naar de kerk, maar ze zullen Pasen en Kerstmis belangrijk blijven vinden.”

Suikerfeest

Waar de christelijke feestdagen ingebakken zijn in de Europese identiteit, zijn feestdagen van andere religies dat veel minder. Zo klinkt de roep om vaste islamitische feestdagen in Europa niet zo sterk, constateert Maurits Berger, hoogleraar Islam en het Westen aan de Universiteit Leiden. „Hoewel ze het vervelend vinden als ze soms geen vrij kunnen krijgen, maken de meeste moslims daar geen probleem van.”

Moslims moeten, net als joden en hindoes, vrij nemen als zij iets te vieren hebben, en dat gaat ten koste van hun vakantiedagen. Vaste vrije dagen invoeren voor moslims tijdens het Suikerfeest of het Offerfeest stuit op praktische bezwaren: in de islam wordt niet het gewone kalenderjaar gevolgd, maar het zogeheten maanjaar. Berger: „De feestdagen verschuiven dus ieder jaar. Dat is onhandig, je kunt er geen vaste vrije dagen van maken.”

Wel bieden werkgevers tegenwoordig de mogelijkheid om nationale feestdagen in te ruilen tegen niet-erkende feestdagen. Zo kun je met het hindoeïstische feest Diwali of het joodse Pesach vrij krijgen in plaats van met Tweede Pinksterdag of Goede Vrijdag.