Een relatief kleine staking onder Tesla-medewerkers in Zweden, die ruim een maand geleden begon, vertakt zich inmiddels als in een elektrisch circuit naar andere Europese landen. Eind oktober legden ongeveer 130 medewerkers bij tien Zweedse servicecentra van Tesla het werk neer, uit onvrede over het uitblijven van een collectieve arbeidsovereenkomst (cao) met de van oorsprong Amerikaanse bouwer van elektrische auto’s.
Die actie leidde in het Scandinavische land de afgelopen weken al tot verschillende solidariteitsacties. Zo weigeren havenarbeiders nog langer geïmporteerde Tesla’s van schepen te lossen, stopten schoonmakers met het schoonhouden van de Tesla-kantoren en weigert het Zweedse postbedrijf nog langer kentekenplaten af te leveren bij de servicecentra, waar geïmporteerde Tesla’s verkoopklaar worden gemaakt.
Dinsdag besloten ook havenarbeiders en chauffeurs in Denemarken zich bij de actie aan te sluiten. Hierdoor kan Tesla voorlopig via het buurland geen auto’s bestemd voor de Zweedse markt vervoeren, waarmee een voor de hand liggende omweg is afgesloten. Mogelijk verspreidt het conflict zich snel verder: ook medewerkers in de transportsectoren van Noorwegen en Finland overleggen momenteel over de mogelijkheid zich bij de Zweedse protestactie aan te sluiten, zei een van de betrokken vakbondsbestuurders dinsdag tegen de Amerikaanse tv-zender CNN.
Zweden is een relatief kleine markt voor de Amerikaanse autoproducent. Van de ruim 1,3 miljoen verkochte Tesla’s in 2022 gingen er ruim 9.000 naar Zweedse afnemers. Het bedrijf is er marktleider in de verkoop van elektrische auto’s, maar in Duitsland (70.000), het Verenigd Koninkrijk (51.000) en Noorwegen (21.000) werden vorig jaar meer Tesla’s verkocht. In thuisland de VS verkocht Tesla meer dan een half miljoen stuks (in Nederland waren het er een kleine 5.000).
Cultureel geladen
Het oplopende arbeidsconflict is deels cultureel geladen: Zweden heeft sinds jaar en dag een sterke vakbondscultuur. Het vaststellen van arbeidsvoorwaarden gebeurt vrijwel altijd via collectieve overeenkomsten tussen werkgevers en werknemers. Ongeveer 90 procent van alle Zweedse werknemers valt onder een cao. Ruim 70 procent is lid van een vakbond – in Nederland is dat nog geen een vijfde.
Voorzitter Christiane Benner van de machtige Duitse vakbond IG Metall zei „geen vakbondsvrije zones” te accepteren, „zelfs niet op Mars”
Volgens de betrokken vakbonden draait het conflict daarom niet alleen om Tesla, maar staat het hele ‘Zweedse model’ van collectieve overeenkomsten op het spel. Als Tesla ermee wegkomt geen cao af te sluiten zullen andere bedrijven dat voorbeeld volgen, is de vrees.
Ook andere multinationals testten het systeem de afgelopen tijd, zo liep muziekplatform Spotify in de zomer weg van cao-onderhandelingen, en sloot betaalplatform Klarna vorige maand pas een cao af na dreiging met stakingen.
Tesla-topman Elon Musk – grootaandeelhouder met 13 procent van de aandelen – is juist een uitgesproken tegenstander van vakbonden. „Ik ben het oneens met het hele idee van vakbonden”, zei hij vorige week tijdens een door The New York Times georganiseerd podiumgesprek. „Ik geloof dat vakbonden van nature negativiteit binnen een bedrijf creëren, en een situatie van landheren en arbeiders.” Eerder omschreef hij de staking in Zweden op zijn eigen socialemediaplatform X als „krankzinnig”.
Lees ook Na een bezoekje in de Tesla-fabriek blijkt: het bedrijf heeft de auto-industrie binnen één decennium op afstand gezet
Maar de Tesla-oprichter maakt zich ook zorgen over de staking. De hoofdlobbyist van het bedrijf in Scandinavië vroeg op 20 november per mail om een „korte audiëntie” met de Zweedse minister van Arbeidsmarkt Johan Pehrson, zo berichtte de krant Aftonbladet woensdag, om hem „te informeren over het aanhoudende arbeidsconflict” waaraan Tesla wordt blootgesteld. Volgens de krant wees de Zweedse regering dat verzoek af.
Voor Musk zit de grootste bedreiging in het risico dat de onrust zich nog verder verspreidt – naar Duitsland, met name. Tweederde van alle in Europa verkochte auto’s wordt geproduceerd in Tesla’s ‘gigafactory’ even buiten Berlijn, met 10.000 werknemers. Ook daar roerden vakbonden zich de afgelopen tijd. De machtigste vakbond in de Duitse auto-industrie, IG Metall, kondigde in oktober aan Tesla-medewerkers aan zich te willen binden.
Hoge werkdruk
Werknemers in de Duitse fabriek hebben volgens IG Metall te maken met hoge werkdruk en slechte arbeidsomstandigheden, en zouden tot 20 procent minder verdienen dan hun collega’s bij andere autobedrijven waar wel een cao is afgesloten. Voorzitter Christiane Benner van IG Metall zei „geen vakbondsvrije zones” te accepteren, „zelfs niet op Mars” – een verwijzing naar Musks eerdere aankondiging dat hij op die planeet voor zijn dood Tesla’s wil gaan produceren. Een verstoring in het Duitse productieproces zou de Europese verkopen van Tesla serieus kunnen schaden.
De onrust onder werknemers is overigens geen exclusief Europees probleem. Ook in Amerika waren dit najaar grootschalige stakingen bij autobedrijven, onder leiding van de grootste autovakbond, United Auto Workers (UAW). Dit leidde tot een loonsverhoging van 30 procent voor werknemers van ‘de Grote Drie’: General Motors, Stellantis en Ford. UAW kondigde onlangs aan de komende tijd een poging te gaan doen om medewerkers van andere grote autobedrijven, die nog niet bij een vakbond aangesloten zijn, aan zich te binden, om zo hun arbeidsomstandigheden te verbeteren. De medewerkers van Tesla zijn daarbij een belangrijk doelwit. Ook dit lijkt een mogelijke aanzet tot conflict: eerder dit jaar ontsloeg Tesla in de VS nog enkele tientallen medewerkers omdat ze zich bij een vakbond wilden aansluiten.
In Zweden is het einde van de huidige stakingen nog niet in zicht. De betrokken bonden beschikken over een stakingskas van meer dan 1 miljard euro, waarmee ze voorlopig de lonen en pensioenafdrachten van de stakende medewerkers kunnen betalen. Volgens de Zweedse wet mag Tesla de stakende medewerkers niet ontslaan. „Er is geen limiet aan hoe lang we kunnen staken”, zei een betrokken vakbondsbestuurder vorige week tegen de Financial Times. „We hebben de middelen om dit jaren vol te houden.”
Leeslijst
