De visionair die Volkswagen net iets te snel wilde veranderen

Toen was het toch opeens voorbij. Al jarenlang waren er speculaties over het vertrek van Volkswagen-topman Herbert Diess een terugkerend fenomeen. Steeds weer laaide de strijd op tussen de excentrieke Tesla-fan en de bij Volkswagen zeer machtige ondernemingsraad. Over een efficiënter ploegendienstsysteem. Of over het verdwijnen van arbeidsplaatsen.

Tot dusver wist Diess steeds aan te blijven. Maar vrijdagavond werd duidelijk dat hij een stemming binnen de raad van commissarissen – waar de ondernemingsraad ook inbreng heeft – niet had overleefd. Diess zal binnen vijf weken vertrekken als topman van Volkswagen, één van de grootste industriebedrijven van Europa (660.000 werknemers, omzet ruim 250 miljard euro). Een officiële reden voor het vertrek is niet bekendgemaakt, in een statement hield rvc-voorzitter Hans-Dieter Pötsch het bij een bedankje aan Diess. Diess zelf plaatste op Twitter een foto waarop hij liefdevol naar het Volkswagen-logo kijkt en iedereen een fijne vakantie toewenst.

Ondanks de summiere informatie is voor Volkswagen-volgers wel duidelijk waarom Diess moet vertrekken. De positie van de Oostenrijker, de architect van Volkswagens ambitieuze elektrificatiestrategie, is nooit onomstreden geweest. Bij Volkswagen woedde bijna voortdurend een machtsstrijd tussen ondernemingsraad (or) en de topman over de koers van het megaconcern.

De or, onder leiding van Daniela Cavallo, is al jarenlang niet te spreken over het functioneren van de geboren Oostenrijker. Volgens hem moest het enorme en logge Volkswagen-concern (tevens onder andere Skoda, Audi, Porsche) radicaal veranderen om niet ten onder te gaan in de concurrentie met Tesla, producent van elektrische auto’s.

Daarbij schuwde Diess het schrappen van arbeidsplaatsen niet en tornde hij ook aan gunstige arbeidsvoorwaarden. Voor zijn veranderagenda wist Diess tot dusver de steun van andere belangrijke commissarissen te behouden, waaronder de invloedrijke aandeelhoudersfamilies Porsche en Piëch, en de president van de deelstaat Nedersaken, Stephan Weil. Maar met name die eerste verloren volgens Duitse en internationale media de afgelopen maanden ook hun vertrouwen, nadat softwareproblemen bleven optreden bij nieuwe elektrische modellen – een feit waar or-voorzitter Cavallo graag de aandacht op vestigde.

Liefde voor Tesla

Het vertrek van Diess betekent het einde van een van Europa’s meest uitgesproken en controversiële topmannen. Iemand die Volkswagen een belangrijke elektrische duw gaf, maar uiteindelijk niet goed paste bij het conservatieve bedrijf. De 63-jarige ingenieur en manager, die carrière maakte bij BMW (uniek voor een Volkswagen-topman), werd in 2018 de baas van het concern. In de nasleep van het dramatische sjoemeldieselschandaal, waarbij Volkswagen jarenlang uitstootdata manipuleerde, besloot Diess vol in te zetten op de elektrificatie van Volkswagen, waarvoor het miljardeninvesteringen deed.

Inmiddels is dat de norm in de autowereld, maar Diess was er in 2019 relatief vroeg bij en sloot al snel andere opties zoals waterstofauto’s uit. Volkswagen moest volgens hem hard aan de slag. Anders zou Wolfsburg – de stad van het hoofdkantoor en de grootste fabriek – eindigen als een soort Detroit, de Amerikaanse stad die ooit het middelpunt was van de Amerikaanse auto-industrie maar die positie verloor. Diess prees Tesla-oprichter Elon Musk graag op Twitter en ging zelfs een stukje met hem in een elektrische Volkswagen rijden op het vliegveld van Braunschweig.

Neem een voorbeeld aan deze man, die met innovatie en een start-upcultuur de autowereld op z’n kop zette, was zijn boodschap aan het personeel.

Buitenstaander Diess vond Volkswagen eigenlijk maar een ingeslapen, bureaucratische boel. Het bedrijf moest véél flexibeler worden, sneller, wendbaarder, efficiënter. Diess zou eind 2021 intern hebben gezegd dat de helft van de 60.000 werknemers bij de grote fabriek in thuisstad Wolfsburg hun baan zou kunnen verliezen als het bedrijf niet sneller aan de elektrische transformatie werkte.

Voor het personeel was het allemaal totaal nieuw – en vaak iets te radicaal. Werknemers zagen geen visionair, maar een harde saneerder die hen niet leek te respecteren. Dat waren ze niet gewend: Volkswagen functioneert van oudsher als mini-maatschappij, waar de topman veel verschillende belangen tegen elkaar moet afwegen. Deelstaat Nedersaksen is aandeelhouder, vakbond IG Metall is machtig, de voorzitter van de ondernemingsraad geldt als ‘schaduw-directeur’.

Relletjes

Wat niet hielp, was dat dat Diess ook regelmatig met relletjes zijn eigen imago schaadde. Hij ging de mist in toen hij op een bijeenkomst voor managers de slogan ‘Ebit macht frei’ bleef herhalen: wie met zijn bedrijfsonderdeel winst maakt (ebit, in jargon), krijgt meer vrijheid, was het idee. Maar het klonk vooral als het ‘arbeit macht frei’ wat op poort van Auschwitz stond.

Diess zelf bleef heilig geloven in zijn visie, en deze tenminste ten dele uitvoeren. Volkswagen lanceerde onder zijn leiding een groot aantal nieuwe elektrische modellen, waarbij met name de ID.3 in het oog sprong. Ook begon het concern aan de bouw van meerdere batterijfabrieken. En het imago van Volkswagen vergroende en ‘verhipte’ onder zijn leiding duidelijk.

De laatste maanden bleef grote ophef over de koers van Volkswagen uit. Maar er waren grote andere problemen. Zo liep het invoeren van nieuwe softwaresystemen voor auto’s keer op keer vertraging op. Ook bleef de verkoop van nieuwe elektrische modellen achter in China. Or-voorzitter Cavallo gaf Diess van beiden de schuld, en deze keer kreeg ze de families Porsche en Piëch mee.

Lees ook dit uitgebreide profiel van Diess dat NRC in 2021 maakte: Bij Herbert Diess is het altijd wachten op het volgende conflict

Samen met de andere commissarissen besloten de twee families uiteindelijk Oliver Blume aan te stellen als nieuwe topman. Op dit moment geeft hij binnen het Volkswagen-concern leiding aan Porsche. De verwachting is dat hij de elektrische koers doorzet – van alle luxemerken is Porsche relatief succesvol met elektrische modellen, zoals de Taycan. Maar rustiger zal het vermoedelijk wel worden: Blume is geboren vlakbij Wolfsburg, werkt al zijn hele leven bij het concern en kent de cultuur van Volkswagen door en door.