Bij alle commotie in de schaatswereld blijft de vakman Jillert Anema vaak onderbelicht

Tussen de krioelende menigte op luchthaven Incheon van Seoul vallen ze meteen op, de twee mannen die vlakbij de gate zwijgzaam achter een cappuccino zitten. Jillert Anema en zijn fysio worden opzichtig genegeerd door de rest van de Nederlandse olympische ploeg, die behangen met eremetaal klaar is voor de terugreis na de Winterspelen van 2018. De Friese coach is tijdens de Spelen beschuldigd van matchfixing bij de ploegachtervolging, vier jaar eerder in Sotsji. Is hij een paria? Kan hem het schelen. Toch allemaal nep, die oranjevreugde om hem heen. Heeft hij niks mee.

Vier jaar later staat Anema (66) in Beijing toch weer in kleding van TeamNL op olympisch ijs, als hij zaterdag op de 3.000 meter topfavoriet Irene Schouten coacht. Al zette hij zich in de weken voor vertrek naar China nog maar eens duidelijk af tegen de Nederlandse schaatswereld. In een aflevering van een video-serie over zijn ploeg Zaanlander sprak de coach van „oneerlijkheid, gekonkel, manipuleren van lotingen”. Zijn assistent Arjan Samplonius constateerde na een ernstige valpartij van bondscoach Jan Coopmans lachend dat deze „op zijn achterhoofd” was gevallen. Hij vond het „helemaal kut” zoals Ireen Wüst reed op de ploegachtervolging. „Een zielig zooitje bij elkaar”, vatte Anema samen.

Het volledige programma van de Olympische Winterspelen

Wij tegen de boze buitenwereld, een veelbeproefd concept in topsport. Anema, ‘het orakel van Bontebok’, weet er wel raad mee. In 1995 kwam hij als fysiotherapeut bij de Sanexploeg van Rintje Ritsma, die zich als eerste commerciële schaatsploeg afzette tegen de gevestigde orde van schaatsbond KNSB. Sinds Anema in 2008 zelf coach werd van een gecombineerde marathon- en langebaanploeg perfectioneert hij het vijandbeeld om het uiterste uit zijn schaatsers te halen. Dus glimlacht hij als Jorrit Bergsma na een marathon een concurrent van „kutgedrag” beschuldigt. En zit hij er niet mee als Schouten klaagt dat de ploegachtervolging haar „heel veel gezeik” oplevert. Les geleerd. Wij tegen de rest.

Zelfs Sven Kramer, zondag in Beijing tegenstander van Bergsma op de 5.000 meter, is op zijn laatste Spelen niet veilig voor Anema. Rugklachten? „Dit overwonnen, dat overwonnen. Sodemieter op man. Helemaal niet Sven! Je hebt er geen zak aan gedaan”, klinkt het in genoemde aflevering. Ga er gerust vanuit dat Anema de viervoudige olympisch kampioen goed kent. In 2014 was hij een van de weinigen die vooraf zag dat Kramer zijn fysieke grenzen had bereikt. Het goud op de 10.000 meter was voor Bergsma. Finest hour, ook voor zijn coach, die de show stal in een spraakmakend interview voor de Amerikaanse tv.

„Ik kwam niet op het woord penny wise en nam toen een verkeerde afslag”, verklaart hij later in een portret dat Mart Smeets voor de NOS van hem maakte. Anema las vervolgens de Amerikanen even de les: „Jullie verspelen zoveel talent in een sport als American football waarin het er om gaat elkaar te verwonden, te doden.” Dit in tegenstelling tot schaatsen, „a very honest sport”.

Ontsporen in interviews

Naast succes en roem is er in Sotsji ook een andere kant van Anema. Hij probeert te ritselen dat de Nederlandse achtervolgingsploeg tijdens de kwalificatierace de Fransen niet inhaalt – Frankrijk wordt door hem gecoacht omdat zijn marathonschaatser Alexis Contin de kopman is. Pas vier jaar later wordt zijn poging tot matchfixing een rel in de media, uitgerekend op de dag van de tien kilometer op de Spelen in Zuid-Korea. ‘Dit komt alleen maar nu naar buiten om jou uit je concentratie te halen’, praat de coach in op de twijfelende Bergsma. Die achter Ted-Jan Bloemen zilver haalt en Kramer ziet falen. Wij winnen van zij, in Anema’s beleving.

Verkeerde afslagen leiden vaker tot brokken. Anema ontspoort soms vermakelijk in interviews. Slaat door in beledigende sms-jes aan bondscoach Jan Coopmans. „Wat die man af en toe uitkraamt is niet normaal”, vertelt schaatser Douwe de Vries in 2018. „Vaak denk ik: laat hem er lekker in wegzakken. Maar sommige dingen kunnen echt niet.” De Vries, inmiddels gestopt en actief in de atletencommissie van de KNSB en de internationale schaatsbond ISU, vertelt over het NK marathon op 1 januari 2015. Een dag eerder was de begrafenis geweest van marathonschaatser Sjoerd Huisman, die overleed aan een hartstilstand. „Iedereen in het peloton zat er doorheen. Jillert wint en vervolgens heb ik nog nooit iemand zo hard zien juichen. Voor de ogen van de coach van Huisman. ‘Yes, yes, yes!’ Veel lager kun je in mijn ogen niet zakken.”

Is dit dezelfde man die zo aandoenlijk kan vertellen over zijn thuisfront van vrouw en vier dochters? Die op het Friese natuurijs in tranen staat als Bergsma wordt omhelsd door zijn vader. „Mijn eigen vader is er niet meer”, zegt hij voor de NOS-camera. In 2014 zit Anema in Sotsji op zijn knieën langs de baan met het dochtertje van Carien Kleibeuker. Hij heeft het meisje langs de bewaking de Adler Arena binnengeloodst, zodat ze in de armen van haar moeder de olympische bronzen medaille op de vijf kilometer kan vieren. Zelf verdwijnt hij in dit geval snel naar de achtergrond.

Marathon en langebaan

Bij alle commotie blijft de vakman Anema vaak onderbelicht. Zijn grootste verdienste is dat hij als eerste structureel werk maakt van de combinatie tussen de disciplines marathon en langebaan. In 2009 moeten zijn marathonschaatsers nog bijna uitwijken naar Kazachstan omdat de regels van de KNSB knellen. Anema pioniert tegen de gevestigde orde in, vaak met minder sponsorgeld dan de grote langebaanteams. Met onder meer Bergsma, Bob de Vries, Arjan Stroetinga, Bob de Jong, Kleibeuker en Schouten boekt de Friese coach volop succes, op de marathon en de stayersafstanden op de langebaan.

’t Is een familie, heet zijn boekje dat in Ritsma’s afscheidsjaar 2008 verschijnt. Bezetenheid van schaatsen druipt er vanaf. Als driejarige met mem op het kanaal in Harlingen, als jochie van schaatsclub de Eskimo’s uit Franeker naar het nog onoverdekte Thialf, als fysiotherapeut betrokken bij de revalidatie van Hilbert van der Duim na diens auto-ongeluk in 1987. En dan, tot in de kleinste details beschreven, in het olympisch jaar 1998 met favoriet Ritsma naar Nagano. Kind in de snoepwinkel.

24 jaar later maakt hij nog altijd deel uit van de schaatsfamilie. De Telegraaf mag schrijven dat sportkoepel NOC-NSF hem meteen naar huis had moeten sturen na de omstreden aflevering. Het ‘zwarte schaap’ wordt er niet warm of koud van. Staat spiedend langs de baan, geeft zijn schaatsers met weinig woorden een goed gevoel. Wordt Schouten, favoriet op vier onderdelen, straks koningin van de Winterspelen of wint Bergsma medailles? Hun coach zit over ruim twee weken op de luchthaven van Beijing gewoon weer zwijgzaam achter een cappuccino. Jillert Anema verandert nooit.