Beperken van uitstoot kolencentrales kan het kabinet 1 miljard meer kosten

Een financiële tegenvaller van meer dan 1 miljard euro dreigt voor het kabinet, omdat klimaatmaatregelen die kolencentrales raken veel duurder uitvallen dan voorzien. Dat blijkt uit onderzoek van NRC.

Nederlandse kolencentrales mogen de komende jaren slechts 35 procent van hun ‘normale’ hoeveelheid CO₂ uitstoten, en kunnen daardoor veel minder elektriciteit produceren. Die wettelijke maatregel, die op 1 januari in werking trad, is ingesteld na het Urgenda-vonnis dat de Nederlandse staat opdroeg meer werk te maken van uitstootreductie.

Lees ook: Kolencentrales uitzetten is ineens erg duur

Door de beperking van hun stroomproductie kunnen de centrales veel minder omzet genereren. Daarvoor ontvangen de drie betrokken centrales, eigendom van de Duitse energiebedrijven Onyx, RWE en Uniper, een vergoeding van de staat. Voor de hele periode waarin de maatregel geldt (2022-2024), loopt de vergoeding op tot minstens 1,5 miljard euro. Volgens ingewijden is dat zeker vijf keer zo hoog als de overheid had voorzien.

’Vergoedingen substantieel’

Uiterlijk donderdag moesten de energiebedrijven bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat ‘nadeelcompensatie’ aanvragen. Donderdag schreef klimaatminister Rob Jetten (D66) in een Kamerbrief al dat de aangevraagde vergoedingen „zeer substantieel” zijn.

„Inperking van de kolencentrales is nog altijd een van de meest kostenefficiënte manieren om op korte termijn CO₂-reductie te realiseren”, is het enige wat een woordvoerder van het ministerie van EZK erover kwijt wil.

EZK noch de drie betrokken energiebedrijven willen de becijfering bevestigen, omdat de partijen nog financiële onderhandelingen zullen voeren. Bronnen uit de kolensector en Den Haag onderschrijven echter dat sprake is van dergelijke hoge vergoedingen. Het gevraagde bedrag ligt waarschijnlijk zelfs hoger dan 1,5 miljard euro.

De productiebeperking voor kolencentrales werd in april 2020 voorgesteld door toenmalig minister Eric Wiebes (VVD), maar het duurde lang voordat de wet werd ingevoerd. Sindsdien zijn de marktomstandigheden voor kolencentrales sterk verbeterd, vooral door de hoge gasprijs.

„Dit soort winstmarges hebben we nog nooit gezien”, zegt directeur Jean-Paul Harreman van energie-dataplatform EnAppSys over de kolencentrales. Daarbij komt dat de rekenmethode die EZK voorschreef, gevoelig is voor fluctuaties op de elektriciteitsmarkt. Die schommelingen vallen nu sterk uit in het voordeel van de kolencentrales.

Het bedrag van 1,5 miljard euro is de uitkomst van berekeningen die Harreman en een tweede analist onafhankelijk van elkaar maakten op verzoek van NRC. De tweede wilde alleen op basis van anonimiteit meewerken, omdat hij of zij vreest zakelijke contacten te schaden.

De geraamde kosten van de productiebeperking voor de kolencentrales zijn nooit openbaar gemaakt. Aan klimaatsubsidies geeft de staat jaarlijks zo’n 3 miljard euro uit.

Over inperking of sluiting van kolencentrales bestaat al politieke discussie sinds de eerste rechterlijke uitspraak in de Urgenda-zaak in 2015. Toen bepaalde de rechter dat de staat de CO₂-uitstoot in 2020 met minimaal 25 procent moest hebben verminderd ten opzichte van het ijkjaar 1990. Maatregelen tegen kolencentrales waren jarenlang veel goedkoper dan andere ingrepen voor verduurzaming.

Uiteindelijk nam het vorige kabinet de noodzakelijke klimaatmaatregelen pas in 2020, nadat de Hoge Raad het Urgenda-vonnis had bekrachtigd. Vorig jaar was de uitstoot alsnog te hoog. De productiebeperking voor kolencentrales moet de uitstoot de komende jaren wél onder de Urgenda-norm houden. Overigens moet de CO₂-uitstoot nog veel sterker afnemen: het huidige kabinet streeft naar 60 procent minder uitstoot in 2030.

De berekeningen van NRC laten ook zien dat energiebedrijf Onyx financieel beter af is, nu het afziet van gesubsidieerde sluiting van zijn kolencentrale in Rotterdam. Klimaatminister Rob Jetten (D66) was daarover „zeer teleurgesteld”, meldde hij donderdag. „Het is een slechte beslissing voor het klimaat.”

Onyx zou van de staat ruim 200 miljoen euro ontvangen om zijn centrale de komende maanden definitief te sluiten en te ontmantelen. Nu het energiebedrijf daarvan afziet, moet de centrale voldoen aan de wettelijke productiebeperking tot 35 procent. Volgens de berekeningen van NRC ontvangt het bedrijf de komende drie jaar naar schatting 400 à 450 miljoen euro aan compensatie. Daarnaast verdient de eigenaar aan de nog wel toegestane elektriciteitsproductie.

Kolencentrales uitzetten is ineens erg duur pagina S10-11