Bedrijfsleven betaalt voor het cadeautje voor de kiezer

Onverantwoord. Spelen met vuur. De motor onder de bestaanszekerheid wordt ondermijnd. De reacties op het pakket moties dat de Tweede Kamer bij de Algemene Politieke Beschouwingen indiende én aannam liegen er niet om. En dan niet zozeer de reacties uit de politiek, maar vooral uit het bedrijfsleven.

De Kamer nam donderdagavond maar liefst 27 moties aan, die de Rijksbegroting voor in totaal 4 miljard euro verbouwen. Het was een parade van genereuze plannen om kiezers te paaien: van het terugdraaien van de geplande accijnsverhoging op fossiele brandstof tot het bevriezen van prijsstijgingen in openbaar vervoer, van het verhogen van het minimumloon en de kinderbijslag tot het gratis maken van het telefoonnummer 113 (voor mensen die willen praten over zelfdoding). Het demissionaire kabinet Rutte IV stond erbij en keek ernaar, ontraadde alle moties, maar niemand luistert naar een kabinet in verval.

En wie gaat dat betalen? Daarover ontstond een dag na het debat een felle discussie. Want de Kamer mag dan het hoogste orgaan in de democratie zijn, dat wil niet zeggen dat fluks in elkaar gedraaide moties even doordacht zijn in hun uitwerking. Die kritiek hoor je in de samenleving én in het demissionaire kabinet.

Groeifonds is geen graaifonds

VVD-fractievoorzitter Sophie Hermans deed twee voorstellen: ze wil geen verhoging van de accijns op fossiele brandstoffen en pleit voor een structurele verlaging van de energiebelasting met 200 miljoen. Het benodigde geld, in totaal 1,4 miljard euro, zou moeten komen uit geld dat op de plank blijft liggen bij andere departementen. Voor het geval deze kaasschaafmethode niet genoeg is (en dat is het niet, waarschuwde demissionair minister Kaag van Financiën al), moet er volgens Hermans een greep gedaan worden uit het Nationale Groeifonds. Dat is een pot met 20 miljard euro, in feite leningen, die beheerd worden door Financiën en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK).

Het gevolg was dat demissionair minister Micky Adriaansens (EZK, VVD) haar stimuleringsfonds tegenover collega’s van haar eigen partij moest verdedigen. Het kabinet wil met het fonds de innovatie van het bedrijfsleven op lange termijn stimuleren. Om geld te verdelen moet je het eerst verdienen, is het motto van Adriaansens. Het is niet de eerste keer dat de stimuleringsmiljarden worden aangesproken om gaten in de begroting te dichten. Vorig jaar stelde de SGP voor om de Westerscheldetunnel tolvrij te maken en het geld daarvoor uit het Groeifonds te halen. Het is geen graaifonds, zei Adriaansens destijds.

Inmiddels wil de VVD ook de gasbaten aanwenden om de benodigde 1,4 miljard euro bij elkaar te harken. De greep in het Groeifonds blijft daardoor beperkt of is zelfs helemaal niet meer nodig, denkt EZK.

Stapeling van lasten

De motie van Hermans kent nog een dekking binnen de geldstromen waar de overheid zelf over gaat. Die andere gelegenheidscoalitie (onder aanvoering van GroenLinks-PvdA) zocht de dekking voor hun plannen vooral in een verschuiving van de lasten. Lagere lasten voor de ‘gewone mensen’ – die gaan op 22 november naar de stembus – en hogere lasten voor vermogenden, banken en bedrijven.

Zo wordt de geplande verhoging van het minimumloon en extra geld om de kinderopvang betaalbaar te houden volgens de indieners gedekt door het toptarief in de belastingboxen 2 en 3 met 2 procentpunt omhoog (de belasting op sparen en beleggen wordt bijvoorbeeld 34 procent). Dat levert 450 miljoen euro op. Ook komt er een forse verhoging van de bankenbelasting, die 350 miljoen euro extra moet opbrengen (is nu 500 miljoen). Bedrijven die eigen aandelen inkopen moeten daar wat de Kamer betreft belasting over gaan betalen: geschatte opbrengst 1,2 miljard euro. En om de energierekening voor huishoudens te verlagen, moeten ook transferpassagiers en privévliegtuigen vliegbelasting gaan betalen.

Nog los van de vraag of de plannen ook op een meerderheid in de Eerste Kamer kunnen rekenen, is het de vraag of alles wel uitgevoerd kan worden voor 1 januari 2024. Demissionair premier Rutte waarschuwde daar in het debat al voor.

Vanuit het bedrijfsleven klinkt wel kritiek op de manier waarop de Kamer de plannen wil betalen. Werkgeversvereniging VNO-NCW maakt zich met name zorgen over de impact die de verhoging van het minimumloon heeft op het midden- en kleinbedrijf.

De werkgevers becijferen dat het wettelijk minimumloon in één jaar tijd al van 1.725 euro bruto per maand stijgt naar 2.157 euro per 1 januari 2024, ruwweg een stijging van 25 procent. Een nieuwe verhoging, zoals de Kamer nu wil, pakt volgens hen averechts uit. Dat jaagt de inflatie juist aan en raakt veel mkb’ers die al te maken hebben met hoge kostenstijgingen. Een woordvoerder: „Het is belangrijk dat we het geld eerst verdienen voor we het verdelen. Anders maken we de motor onder onze bestaanszekerheid kapot.”

Ook vanuit de banken klinkt kritiek. Zij worden geconfronteerd met een forse verhoging van 80 procent van de bankenbelasting, die in Nederland Europees gezien toch al aan de hoge kant is. „Het is naïef om te denken dat de samenleving profiteert van deze lastenverzwaring. Hogere kosten voor bedrijven leiden ook tot hogere kosten voor consumenten. Het is pennywise, pound foolish”, zegt voorzitter Medy van der Laan van de Nederlandse Vereniging van Banken. De NVB waarschuwt daarbij voor „Italiaanse toestanden”, verwijzend naar de bankbelasting die premier Giorgia Meloni in augustus presenteerde. Italiaanse banken gingen daardoor op de beurs massaal in de uitverkoop.

Op de Nederlandse beurs leverden de banken vrijdag fors in: beleggers vrezen dat de bankenbelasting de bedrijven hard zal raken. ING daalde 5 procent, ABN Amro meer dan 3 procent. De banken krijgen steun van toezichthouder De Nederlandsche Bank. Die vindt een verhoging van de bankenbelasting geen goed idee. President Klaas Knot zei donderdag op NPO Radio 1 dat de politiek banken niet extra moet belasten op een manier „die de weerbaarheid van banken ondermijnt”.

Ook VNO-NCW maakt zich zorgen over de bankenbelasting: „Een hogere bankenbelasting leidt tot hogere kosten voor kapitaal, dat weer een effect heeft op de investeringen en ons toekomstige verdienvermogen. Iedereen betaalt voor deze doorwerking uiteindelijk een prijs”, aldus de werkgevers.

En dan is er nog het voorstel om de inkoop van eigen aandelen te gaan belasten. Dat moet 1,2 miljard euro opbrengen. Demissionair economieminister Adriaansens vindt het innen van belasting op de inkoop van eigen aandelen een „vreselijk, vreselijk slecht plan”, zei ze tegen het ANP.

Het gaat om grote bedragen: In totaal kochten AEX-bedrijven vorig jaar voor 18,25 miljard euro aan eigen aandelen in. ING is bijvoorbeeld bezig 1,5 miljard aandelen op te kopen en chipmachinemaker ASML koopt, uitgesmeerd over drie jaar, voor 12 miljard aan eigen aandelen terug.

In Nederland geldt nu een vrijstelling voor bedrijven die eigen aandelen inkopen, mits ze de vijf jaar daarvoor dividend uitbetaalden.

Koploper

Dat regelmatige dividend houdt beleggers voor de lange termijn verbonden aan een bedrijf. Inkoop van eigen aandelen houdt de koers stabiel en zorgt ervoor dat een bedrijf niet te veel cash onaangeroerd laat en daarmee een appetijtelijke kandidaat wordt voor vriendschappelijke of vijandelijke overnames.

Rients Abma, directeur van Eumedion, een organisatie die de belangen van institutionale beleggers behartigt, waarschuwt dat de rekening bij de bedrijven belandt en niet bij aandeelhouders.

Abma ziet geen mogelijkheid voor de al overbelaste Belastingdienst om een nieuwe heffing in te voeren. „De enige optie om snel 1,2 miljard euro te reserveren is het afschaffen van de bestaande vrijstelling.” Het zou volgens hem gaan om een tarief van 17,65 procent. Bedrijven kunnen daaraan ontkomen door hun hoofdkantoor te verplaatsen naar buiten Nederland.

Nederland is niet het enige land dat de belasting van deze ‘share buybacks’ wil invoeren. In de VS voerde president Biden vorig jaar ook al een belasting in op de terugkoop van aandelen. Die bedraagt 1 procent en zal naar verwachting 3,5 miljard dollar opbrengen. Biden stelde in februari voor het tarief nog verder op te schroeven, naar 4 procent. Volgens de Angelsaksische vermogensbeheerder Janus Henderson kochten bedrijven in 2022 wereldwijd voor 1.300 miljard dollar aan eigen aandelen in, bijna net zo veel als ze aan dividend uitbetaalden. Amerika was koploper met 930 miljard dollar.

De KLM ten slotte maakt zich grote zorgen over de vliegbelasting voor transferpassagiers. In een post op LinkedIn zegt bestuursvoorzitter Marjan Rintel van KLM dat de Kamer zich onterecht rijk rekent, omdat een dergelijke belasting tot een enorme daling van het aantal passagiers dat via Schiphol reist zal leiden.

Volgende week vergadert de Kamer opnieuw over alle voorstellen, dan zijn de Algemene Financiële Beschouwingen. Demissionair minister van Financiën Kaag en haar staatssecretaris Van Rij (Fiscaliteit, CDA) zullen daar naar verwachting proberen de lasten van alle plannen anders te verdelen.

De regels waaraan de politiek zich moet houden als het gaat om de begroting en de overheidsfinanciën „zijn niet echt consequent toegepast”, zei Van Rij vrijdag. Hij wil ook nog kijken of alle voorstellen, die bij elkaar optellen tot 4 miljard euro aan verschuivingen, wel uit te voeren zijn.