Oud-kanselier Schröder zorgde goed voor zichzelf – én voor Poetin

In Hannover verzamelt Schröder een aantal vertrouwelingen om zich heen. Zij zullen lang loyaal aan hem blijven en later, net als Schröder zelf, persoonlijk goed varen bij de banden met Rusland. Al vroeg wordt Frank-Walter Steinmeier, de huidige bondspresident, een medewerker van Schröder. Die is op dat moment, in 1991, minister-president in Nedersaksen. Later zal Schröder, als Angela Merkel hem in de verkiezingen van 2005 heeft verslagen, Steinmeier naar voren schuiven als minister van Buitenlandse Zaken: Steinmeier moet Schröders werk voortzetten en met name de Duits-Russische relaties onderhouden. Steinmeier verdedigt tot 2021 de aanleg van de oliepijpleiding Nord Stream 2 tussen Rusland en Noord-Duitsland; na het begin van de oorlog in Oekraïne biedt hij daarvoor zijn excuses aan.

Het echtpaar Schröder krijgt twee Russische kinderen ter adoptie, zonder administratieve rompslomp

Vanaf het begin van zijn presidentschap (in 2000) zet Poetin vol in op de relatie met Schröder. De echtparen Schröder en Poetin vieren samen Kerstmis en verjaardagen en zitten bij elkaar in de sauna. Het echtpaar Schröder krijgt twee Russische kinderen ter adoptie, zonder administratieve rompslomp. Direct na het einde van zijn kanselierschap treedt Schröder in 2005 in dienst van het Russische staatsgasbedrijf Gazprom en later van staatsenergiebedrijf Rosneft.

Lees ook: Russisch belang in gasopslag bij het Nederlandse Bergen hindert opbouw voorraad

Een andere vertrouweling van Schröder uit Hannover is Sigmar Gabriel, de latere minister van Economie en van Buitenlandse Zaken onder Merkel. Onder Gabriel, die zoals de auteurs fijntjes noteren zelfs een handtekening van Poetin vraagt voor een bekende van hem, verkoopt het Duitse Wintershall, destijds onderdeel van chemieconcern BASF, de belangrijkste Duitse gasopslag aan Gazprom. Die opslag blijkt aan het begin van de oorlog in Oekraïne verrassend leeg. Onder Gabriel groeit het aandeel gas dat Duitsland uit Rusland importeert tot 55 procent. Volgens een stelregel in de Duitse energiepolitiek, die Gabriel dus negeert, mag de import uit één land maximaal 30 procent bedragen.

Zelfs in 2017, na de annexatie van de Krim en de grootschalige Russische bombardementen in Syrië, is Gabriel tegen sancties voor Rusland. Dat is volgens de auteurs een reden dat Merkel vasthoudt aan Nord Stream 2: de sancties blijven, in ruil daarvoor behoudt de coalitiepartner SPD Nord Stream 2.

Zelfverrijking

Opzienbarender nog dan Schröders aanhoudende invloed via zijn politieke connecties, is de zelfverrijking door Schröder en zijn connecties uit het Hannover-netwerk. Zo noemen de auteurs Heino Wiese als belangrijke spil in het netwerk. Wiese is een tijdlang voorzitter van de SPD-afdeling Hannover en Schröders campagnemanager. Later wordt Wiese ‘politiek consultant’, met een kantoor direct onder het appartement van Schröder in Berlijn. Bedrijven kunnen bij Wiese aankloppen om bureaucratische hordes in Rusland met behulp van persoonlijke contacten te overbruggen. Daarvoor maakt Wiese gebruik van de goede contacten van Schröder.

Het groepje mensen rondom Schröder en Wiese laat zien dat de SPD-biotoop Hannover het soort plek was waar zaken geregeld worden bij bier en wijn, mannen onder elkaar. Ook hier zijn de directe menselijke contacten belangrijker dan grotere, abstractere belangen als onafhankelijkheid of soevereiniteit.

Oud-kanselier Schröder (rechts) en president Poetin in september 2005 in Berlijn, waar de landen besloten tot de bouw van de Nord Stream 2-pijplijn. Foto Sean Gallup/Getty

Lees ook: Hoe Nederland de gasmarkt aan Poetin uitleverde

Zijn plaats in de geschiedenis wil Schröder niet aan het toeval overlaten. Sinds 2015 geldt de ruim duizend pagina’s tellende biografie van Gerhard Schröder, van de hand van historicus Gregor Schöllgen, als standaardwerk. Schöllgen was tot zijn emeritaat enkele jaren geleden hoogleraar aan de universiteit van Erlangen en leidde daar een instituut voor toegepaste geschiedenis. Maar toen Schöllgen aan de biografie begon, ontving diens instituut 100.000 euro van Wintershall, een dochter-onderneming van BASF die nauw samenwerkt met Gazprom. Die 100.000 euro had Schröder ‘verdiend’ met twee lezingen voor dit bedrijf, maar op zijn verzoek werd het geld naar het geschiedenisinstituut doorgesluisd in plaats van naar Schröders eigen bankrekening. De biograaf houdt vol dat hij zijn blik op de oud-kanselier ondanks de gift van een ton niet heeft laten vertroebelen. Opmerkelijk is wel dat Schöllgen Schröders werk voor Gazprom „geheel juist” noemt.

Hannover was het soort plek waar zaken geregeld worden bij bier en wijn, mannen onder elkaar

Auteurs Bingener en Wehner corrigeren met hun boek ten minste deze ‘Schröderse’ geschiedschrijving. Maar naast Schröders biografie hebben ook de politieke partijen in Duitsland, de SPD in het bijzonder, nog veel inschattingsfouten te verwerken en te corrigeren.